پیوندهای مفید
آمار
| تعداد نشریات | 25 |
| تعداد شماره‌ها | 487 |
| تعداد مقالات | 3,792 |
| تعداد مشاهده مقاله | 5,512,856 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 2,628,985 |
الگوی تربیت دینی در نهج‌البلاغه براساس تحلیل روان‌شناختی «سازوکار دفاع روانی» و کاربرد آن در اصلاح رفتارهای ناسازگار با روش داده‌بنیاد | ||
| پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی | ||
| مقاله 2، دوره 6، شماره 3، مهر 1404، صفحه 56-33 اصل مقاله (3.36 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.48310/riet.2025.19037.1407 | ||
| نویسنده | ||
| زهرا علیمرادی* | ||
| گروه آموزش معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| در این پژوهش، یکی از اساسی‌ترین بحث‌های روانشناسی، یعنی سازوکارهای دفاع روانی، از میان گفتگوهای شخصیت‌های مخالف و منافق در سیره اهل‌بیت(ع)، بویژه دوران خلافت امیرالمؤمنین(ع) کشف و استخراج گردیده‌اند، تا به گونه مصداقی و مشخص، الگوی بروز این موارد در نوع ویژه‌ای از عناصر روانکاوی با عنوان مکانیزم‌های دفاعی، ارائه و تشریح شود. در مرحله بعد، توجه کردن به تعارض‌ها و اضطراب‌های روحی و درمان نابسامانی‌های روانی است که یکی از مهم‌ترین آنها نحوه مواجهه، کنترل و تصحیح این رفتارهای ناسازگار توسط امام جامعه است. مسئله اصلی پژوهش بررسی نگاه نهج‌البلاغه نسبت به کنش‌های روانی ناسازگارانه گروه‌های مختلف است، تا از این رهگذر نحوه‌ی کنترل و مدیریت این رفتارها از جانب رهبر الهی به زبان روانشناسی ارائه شود؛ و اینکه چگونه مدل تربیت دینی نسبت به رفتارهای ناشی از دفاع روانی ناسالم در متون روایی، بویژه نهج‌البلاغه قابل ترسیم است. روش تحقیق در بخش مطالعات روایی با رعایت «قواعد فهم حدیث» و در بخش تحلیل داده با استفاده از روش «داده‌بنیاد» است. به این ترتیب مؤلفه‌های تربیتی مستخرج از نهج‌البلاغه از طریق کدگذاری‌‌های باز، محوری و انتخابی، مقوله‌بندی و در نهایت الگوی آنها اصطیاد شد. با توجه به نتایج پژوهش، پنج رفتار ناسازگار با تحلیل سازوکار دفاع روانی شامل «دلیل‌تراشی، فرافکنی، والایش ساختگی، بی‌ارزش‌سازی و همه‌کارتوانی» در میان مخالفان مشاهده شد. چهار روش تصحیح رفتار ناسازگار در دو سطح 1) سلبی: عدم تلقین بهانه، 2) اثباتی: آگاه‌سازی، رفتار دوگانه‌نما و افشاء قاطعانه صورت گرفته است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تربیت دینی؛ مکانیزم دفاعی؛ رفتارهای ناسازگار؛ روش داده‌بنیاد؛ نهج‌البلاغه؛ سازوکار دفاع روانی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Model of Religious Education in Nahj al-Balāgha Based on the Psychological Analysis of “Defense Mechanisms” and Its Application in Correcting Maladaptive Behaviors through the Grounded Theory Method | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Zahra Alimoradi | ||
| Department of Islamic Studies, Farhangian University, Tehran, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| This study investigates one of the fundamental discussions of psychology, namely defense mechanisms, through the dialogues of opponents and hypocrites in the conduct of the Ahl al-Bayt (peace be upon them), especially during the caliphate of the Commander of the Faithful (peace be upon him), with the aim of identifying and extracting concrete instances of these mechanisms and presenting them as specific manifestations of defensive behaviors. The subsequent focus is on the conflicts and psychological anxieties, as well as the treatment of psychological disorders, particularly the ways in which maladaptive behaviors were confronted, controlled, and corrected by the leader of the community. The central problem of the research is to examine the perspective of Nahj al-Balāgha toward maladaptive psychological behaviors of different groups, thereby presenting the method of control and management of such behaviors by the divine leader in the language of psychology, and exploring how a model of religious education with respect to behaviors arising from unhealthy defense mechanisms can be drawn from the narrative sources, especially Nahj al-Balāgha. The research method employed was “rules of understanding hadith” in the study of narratives and the grounded theory method in the analysis of data. Accordingly, the educational components extracted from Nahj al-Balāgha were categorized through open, axial, and selective coding, and the model was ultimately deduced. The results show that five maladaptive behaviors corresponding to defense mechanisms, namely rationalization, projection, pseudo-sublimation, devaluation, and omnipotence, were observed among the opponents. Four corrective methods for maladaptive behavior were identified at two levels: (1) negative—avoiding the implantation of excuses; and (2) positive—raising awareness, unveiling duplicity, and resolute disclosure. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Religious Education, Defense Mechanisms, Maladaptive Behaviors, Grounded Theory, Nahj Al-Balāgha, Psychological Defense Mechanisms | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
ابن ابى الحدید، عزالدین ابوحامد (1375). جلوه تاریخ در شرح نهج‌البلاغه ابن ابى الحدید. مترجم محمود مهدوى دامغانى. تهران: نشر نى، ج3.
ابن بابویه، محمدبن على (1369). الخصال. مصحح: علی‌اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامى، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج1.
ابن بابویه، محمدبن على (1378ق). عیون أخبار الرضا(ع). مصحح مهدى لاجوردى. تهران: نشر جهان، ج1.
ابن بابویه، محمدبن على (1403ق). معانی الأخبار. قم: دفتر انتشارات اسلامى، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن بابویه، محمدبن على (1413ق). من لا یحضره الفقیه. مصحح علی‌اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامى، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج1.
ابن عبدالبر، أبوعمر یوسف بن عبدالله (1412ق). الاستیعاب فی معرفة الأصحاب. محقق: علی محمد البجاوی. بیروت: دار الجیل، ج3.
استراس، آنسلم؛ کوربین، جولیت ام. (1390). اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه‌ها و شیوه‌ها. ترجمه بیوک محمدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
امارتیا، صین (1429ق). سیکولوجیة البخل و البخلاء. مترجم سحر توفیق. عالم المعرفة، للمجلس الوطنی للثقافة و الفنون و الاداب، العدد 451، ص111- 136.
اوتمر، اوکهارت؛ اوتمر، زگلینده (1383). اصول مصاحبه بالینی بر مبنای DSM،IV [دی، اس، ام، 4]. ترجمه حسین آرومندی و محسن بهشتی. تهران: نسل فردا.
بشیر، حسن؛ جانی‌پور، محمد (1388). شخصیت‌شناسی معاویه در کلام امیرالمؤمنین علی(ع). دین و ارتباطات، شماره 1-2، ص147-178. پاکتچی، احمد (1385). نظام قبیلهای و خاستگاه خوارج نخستین. پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 52.
التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن بن علی العسکری(ع) (1409ق). قم: مدرسة الإمام المهدی(ع).
تمیمى آمدى، عبدالواحدبن محمد (1410ق). غرر الحکم و درر الکلم. مصحح مهدی رجائی. قم: دارالکتاب الإسلامی.
جعفر بن محمد امام ششم(ع) (1400ق). مصباح الشریعة. بیروت: اعلمى.
جمعى از محققین (1388). فرهنگ‌نامه اصول فقه. قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، ج1.
حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله (1411ق). المستدرک علی الصحیحین. تحقیق: مصطفى عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیة، ج2.
حرّعاملى، محمدبن حسن (1409ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسة آل‌البیت(ع)، ج9.
حرّعاملى، محمدبن حسن (1414ق). هدایة الأمة إلى أحکام الأئمة(ع). مشهد: بی‌نا، ج6.
خنیفر، حسین؛ مسلمی، ناهید (1396). اصول و مبانی روش‌های پژوهش کیفی. تهران: انتشارات دانش.
روشنفکر، اکرم (1392). بررسی نقشه راه حکومت امویان با تکیه بر دشمن‌شناسی علوی. تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی، 4(13)، ص109-128.
شاملی، عباسعلی (1379). پیش‌نیازهای بهداشت روانی در سوره مبارکه یوسف (رویکردی تربیتی و روان‌شناختی). معرفت، شماره 38، ص16-27.
شعاری‌‌نژاد، علی‌اکبر (1390). روانشناسی عمومی انسان برای انسانی برخوردار از طبیعت چندگانه! اما واحد!. تهران: اطلاعات.
شولتز، دوان بی؛ شولتز، سیدنی الن (1394). نظریه‌های شخصیت. ترجمه یحیی سید محمدی. تهران: نشر ویرایش.
طبرسى، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فى تفسیر القرآن. تحقیق محمدجواد بلاغى. تهران: انتشارات ناصرخسرو، ج5.
عباس‌نژاد، محسن (1390). روانشناسی و علوم تربیتی (راهنمای پژوهش در قرآن و علوم روز). مشهد: بنیاد پژوهش‌های قرآنی حوزه و دانشگاه.
غزالی، ابوحامد (1380)، کیمیای سعادت. به کوشش حسین خدیوجم. تهران: علمی و فرهنگی، ج2.
فیست، جس؛ فیست، گریگوری جی؛ رابرتس، تامی آن (1396). نظریه‌های شخصیت. ترجمه یحیی سیدمحمدی. تهران: نشر روان.
قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا (1368). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب. محقق: حسین درگاهى. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، سازمان چاپ و انتشارات، ج9.
القیسیه الندوی، محمود احمد (1403ق). الامام ابن الجوزی و کتابه الموضوعات. لاهور: الدراسات العلیا.
کاویانی، محمد؛ موسوی، هانی (1398). روانشناسی در قرآن (بنیان‌ها و کاربردها). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
کلینى، محمدبن یعقوب (1407ق). الکافی. مصحح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران: الإسلامیة، ج 2.
گنجی، حمزه (1378). روانشناسی عمومی. تهران: بعثت.
لارسن، رندی جی؛ باس، دیوید ام. (1395). روانشناسی شخصیت: حوزه‌های دانش درباره ماهیت انسان. ترجمه فرهاد جمهری و همکاران. تهران: نشر رشد.
لیثى واسطى، على بن محمد (1376). عیون الحکم و المواعظ(للیثی). محقق حسین حسنی بیرجندی. قم: دارالحدیث.
محمدى رىشهرى، محمد (1389). میزان الحکمة. قم: موسسه علمى- فرهنگى دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر، ج5-6، 1.
مکارم شیرازى، ناصر (1370). ترجمه گویا و شرح فشرده‌ای بر نهج‌البلاغه. قم: هدف، ج3.
مکارم شیرازى، ناصر (1371). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الإسلامیة، ج22، 3.
نصر بن مزاحم (1404ق). وقعة صفین. مصحح: عبدالسلام محمد هارون. قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی.
نظام‌زاده، ضرغام؛ قمری گیوی، حسین (1387). سازوکارهای دفاعی و راه‌های مقابله در افراد مبتلا به اختلال اضطراب منتشر و افسردگی اساسی. روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، 14(1)، ص33-38.
نولن-هکسما، سوزان؛ فردریکسون، باربارال،؛ لافتوس، جفری ر.؛ لوتس، کریستل (1395). زمینه روانشناسی اتکینسون و هلیگارد. ترجمه حسن رفیعی و علی نیلوفری. تهران: کتاب ارجمند؛ با همکاری انتشارات ارجمند، ج2.
ویژه‌نامه فرقه‌های خوارج (19/4/1398). قابل دسترس در: https://hawzah.net
Allan, G. (2003). A critique of using grounded theory as a research method. Electronic Journal of Business Research Methods, 2(1), p. 1-10.
Blackman, J.S. (2004). 101 defenses: how the mind shields itself. New York: Brunner-Routledge.
Cramer, P. (2009). Seven Pillars of Defense Mechanism. Theory Annual Meeting of the Rapaport-Klein Study Group. URL= https://www.psychomedia.it/rapaport-klein/cramer09.pdf
Sato, H. (2019). Using grounded theory approach in management research. Annals of Business Administrative Science, p. 1-10. http://doi.org/10.7880/abas.0190326a
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 134 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 27 |
||